Grieks denken en Hebreeuws denken

Grieks denken versus Hebreeuws denken. Tijdens een congres van de EO over waarom Christenen zo verschillend denken over Israël hoorde ik die termen weer langskomen. Er wordt een tegenstelling gemaakt tussen het Grieks denken en het Hebreeuws denken (of soms ook Joods denken genoemd). Het Joods denken zal  dan Bijbels zijn, ook zo een beladen term, en het Grieks denken de manier waarop de kerk onder invloed van de Griekse filosofie de afgelopen tweeduizend jaar heeft gedacht. Kortom, we hebben het tweeduizend jaar fout gedaan en het moet anders, terug naar de puurheid van de Bijbel die natuurlijk Joods is, of was dat andersom?

Het is me nog niet gelukt om te traceren waar deze gedachtegang precies vandaan komt en vooral hoe men bij deze conclusies zijn gekomen. Ik moet het dus maar doen met wat ik op een aantal websites vind wanneer ik de termen googel. Twee websites verwijzen naar de site van de NEM (Near East Ministries), maar de oorspronkelijke artikel kan ik niet achterhalen. Het idee leeft in ieder geval sterk in sommige evangelische kringen. Het idee is om verschillende redenen problematisch.

Welke Joden en welke Grieken?

In de eerste plaats is helemaal niet duidelijk hoe men bij een typisch Hebreeuws of een typisch Grieks denken is gekomen. Er zijn behoorlijke verschillen in denken, tussen Plato en Aristoteles, tussen Epicurus en Epictetus. Over welk Grieks denken hebben we het nou precies? Juist Aristoteles, die sinds de Scholastiek veel invloed heeft uitgeoefend op hoe we vandaag in het Westen denken en wetenschap beoefenen is in de oudheid enige tijd bijna vergeten. Men zal hier toch nauwkeuriger moeten uitleggen hoe ze bij een generieke Grieks denken zijn gekomen.

En over welke Joden hebben we het? Aan de ene kant wordt gesproken over de Bijbel als vertegenwoordigend van het Hebreeuws denken. Aan de andere kant worden juist weer veel eigenschappen van het Jodendom genoemd zoals deze is ontwikkelt na de tijd van de Bijbel. Vaak lijkt het te gaan over de rabbijnen, maar zelfs dat is een zeer brede begrip. Hebben we het ook over de ammoraitische rabbijnen of alleen over de tannaitische rabbijnen? Het gemak waarmee de sprong van Maleachi naar de rabbijnen wordt gemaakt is in ieder geval verbijsterend.

Het kan wel zo zijn dat de rabbijnse literatuur een bepaalde verdraagzaamheid tegenover verschillende meningen laat zien, maar het is onzin om het beeld neer te zetten dat Joden in het algemeen tolerant was tegenover verschillende meningen. Lees maar hoe de Qumran gemeenschap schrijft over de priesters in Jeruzalem. Het beeld van een gespannen relatie tussen de Farizeeën en de Sadduceeën die we in het Nieuwe Testament tegenkomen, wordt door Flavius Josefus bevestigt. Zijn verhaal over de Joodse oorlog van 66-70 n.Chr. is verder alles behalve een van harmonie tussen mensen die verschillende meningen hadden. Het is niet vreemd dat de rabbijnen na de ellende van Bar Kochba de boel bij elkaar probeert te houden en een bepaalde verdraagzaamheid tegenover verschillende meningen tonen, maar laten we niet vergeten dat wij vaak alleen maar één perspectief hebben. Of de werkelijkheid inderdaad zo tolerant was zouden we nog moeten uitzoeken, voor zover dat kan. En dan hebben we het nog niet gehad op de Griekse invloeden die al in 1 en 2 Makkabeën te traceren zijn. Sommige ideeën van de Qumran gemeenschap komen ook wel behoorlijk Grieks over. Maar vooruit, misschien bedoelt men gewoon het Rabbijnse Jodendom die pas in de eeuwen na Jezus van Nazareth vorm kreeg.  Of zal dat de Bobover Rebbe zijn? 

Credo en Halacha

Naast rationalisme is een van de bezwaren dat het Christendom te veel nadruk op belijdenissen en dogma legde. Is het toeval dat de voorstanders van  het zogenaamd Hebreeuws denken vooral komen uit groepen die al langer moeite hadden met dogma en geloofsbelijdenissen, vooral wanneer de fijnere punten van kwesties uit het verleden al lang niet meer spelen. Sommige lijken er maar weinig moeite mee te hebben met het feit dat ze bij nader onderzoek veel dichter bij Arius dan Athanasius zitten, maar ach, wie waren dat ook nou weer? Allemaal Grieken en daar hoeven we niks van te weten.

Misschien is het zo dat de rabbijnen minder behoefte hadden scherp te formuleren wanneer het ging over bepaalde dogma's, maar dat maakte ze niet minder fanatiek. Gaan maar na hoe ze discussieerden over zaken als het uitspreken van een zegen. Spreek je eerst een zegen uit over de dag en daarna over de wijn, of juist andersom?  En wanneer wast degene die de wijn met water mengt zijn handen,  voor of na het mengen van de wijn (Ber. 51b)? Het zijn net zulke mierenneukers als Eutyches en Eusebius van Doryleum Alleen de mieren zijn anders.  Niet de leer, maar een bepaalde manier van handelen wordt tot in detail besproken, vaak met hele rationele argumenten en de verschillen kunnen uiteindelijk even verdelend zijn dan verschillende meningen over een theologisch kwestie als de twee naturen van Christus.

Individualistisch en universalistisch

Verder zal het Grieks denken meer individualistisch zijn en tegelijk universalistisch. Net als op andere punten verraden de voorstanders van het zogenaamde Hebreeuwse denken dat het idee eigenlijk niet zozeer is ontstaan vanuit een ontdekking van duidelijk aangetoonde verschillen tussen een gedefinieerd Joods en Grieks denken, maar eerder vanuit ongemak met hun plaats als minderheid ten opzichten van een seculiere maatschappij en gevestigde kerkelijke instellingen waarop ze weinig invloed hebben. Ze nemen afstand van het rationele modernisme en maken hun eigen verhaal met de stukjes die ze hier en daar bij een Joodse traditie lenen. Ze zijn zo postmodern als Derrida, ook Joods. Dat is niet meteen erg. We zijn allen kinderen van onze tijd. Het is alleen goed dat ook te realiseren en niet te denken dat we op grond van een slechte herinterpretatie van het verleden dat niet zijn. Het Jodendom voor, tijdens en na Jezus van Nazareth is zelf niet aan Griekse invloeden ontkomen. Uiteindelijk zijn we allemaal beïnvloed door de Grieken. Ga dat maar onderzoeken. O ja dat hoeft natuurlijk niet. Onderzoek naar de feiten voor je dingen roept is allemaal Grieks denken en als ik fout zit met dingen die ik hier heb opgeschreven weet ik al wat ik ga zeggen: Juistheid en precisie is Grieks denken. En dat hoeft niet. ;-)